EUSKERA (zubererazko kanta, ojo!! sarrera gutxinez aldatu!!)

SARRERA

Ondorengo azalpenean zubebera euskalkia aztertu dugu. Zuberera euskararen dialekto bat da, eta dialektoa berriz hizkuntza familia beraren barruan gertatzen den aldakaria da. Euskalki hau, Akitanian hitz egiten da eta bereziki Zuberoan.
Bertako idazle eta kantariak oso entzutsetuak dira, hala nola, Niko Etxar, pastoralak, Etxahun…
Niko Etxarten “Twist Titi” kantua egitea pentsatu genuen baina hainbat gorabehera izan ondoren “Belagileen Trajeria” pastorala aukeratu dugu eta honen azterkta linguistkoa egin dugu, horretarako hiru irizpideren arabera aztertu dugu azterketa semantiko, fonetiko eta morfosintaktikoaren arabera

AZTERKETA LINGUISTIKOA:

Azterketa semantikoa

BELAGILEEN TRAJERIA

LEHEN PEREDIKUA

Zuberera

1

Mila sei ehün ta bederatzian

Üda larria izan zen

Lapurdiko lürraldetan

Hori deizüegü kontatüren.

2

Gose gorria ez balitz aski

Jente xehea zen lehertzen

Leküko jaunttoek beitzeitzen

Legar aseak sakatzen.

3

Gaüzak gaixki doatzalarik

Txerkatzen dügü arrazua

Gihaurtan so egin ordez

Aküsatzen dügü aüzoa.

4

Hamazazpi gerren mentean

Etsaiak güntüan emazteak

Jaun eta elizaren arabera

Debrüaz beitziren hartüak.

5

De Lancre epailea jin zen

Leküko jaunek galtatürik

Gisa horrez ziren izan

Sei ehün emazte tzokartürik.

6

Basakeria honen helbürüa

Zen podere baten bermatzea

Eta ahalaz ber zoinüan

Sineste zaharren galaraztea.

                         

Euskara Batua

1

Mila seiehun eta bederatzian

uda larria izan zen

Lapurdiko lurraldeetan.

Hori dizuegu kontatuko.

2

Gose gorria ez balitz aski,

jende xehea zen lehertzen,

lekuko jaunttoek baitzizkieten

legar aseak sakatzen.

3

Gauzak gaizki doazelarik,

xerkatzen dugu arazoa.

Guhaurtan so egin ordez,

akusatzen dugu auzoa.

4

Hamazazpigarren mendean

etsaiak genituen emazteak,

jaun eta Elizaren arabera

Debruaz baitziren hartuak.

5

De Lancre epailea jin zen

lekuko jaunek galdaturik.

Gisa horrez ziren izan

seiehun emazte txokarturik

6

Basakeria honen helburua

zen botere baten bermatzea,

eta ahalaz, ber sueinean,

sineste zaharren galaraztea.

7

Ospe handiko jaunttoak

Libre direnetaz dira bekaixti

Eüskal jentea libregi zela

Pentsatü zükeen segürraski.

8

Emazteak izanez

Eüskal üsantxen iragaile

Hurak laster behar ziren

Igorri airez aire.

9

Tzokarrarazi aitzinetik

Izan ziren tortüratürik

Aipatü De Lancre jaunak

Zütüan egin ballentriak.

10

Historia honen kontatzera

Gitzaitzüe orai mentüratzen

Algarrekin honi lotzea

Zütüegü denak kümitatzen

Hiztegia

7

Ospe handiko jaunttoak

libre direnez dira bekaizti.

Euskal jendea libreegi zela

pentsatu zukeen segur aski.

8

Emazteak izanez

euskal usantzen iragaile,

haiek laster behar ziren

igorri airez aire.

9

Txokarrarazi aitzinetik

izan ziren torturaturik.

Aipatu De Lancre jaunak

zituen egin balentriak.

10

Historia hau kontatzera

gatzaizkizue orain gerturatzen.

Elkarrekin hau lotzera

zaituztegu denak gonbidatzen.

-menturatu: ausartu

-legar: zerga

-xerkatu: bilatu

-guhaurtan: geugan

-emazte: emakume

-jin: etorri

-galdatu: eskatu

-txokartu: txigortu

-suein: modu, era

-emazte: emakume

-usantza: usadio, ohitura

-ahalaz: ahal den neurrian

-txokarrarazi: txigorrarazi

AZTERKETA FONETIKOA
Kontsonante eta bokalen ahoskera aztertzendu. Hauen errealizazioa aldatu egiten da toki batetik bestera. Hona hemen zuberotarren ezberdintasunak:

U alofonoa, Frantsesetik hartua da eta soinua da: ehün, lürraldetan,
deizüegü, kontatüren, gaüzak, dügü, aküsatzen, aüzoa, hartüak, leküko, helbürüa, eüskal, segürraski, pentsatü, zükeen, üsantxen, tortüratürik, aipatü

Hiatus alternantzia, bi bokal ondoan daudenean aldaketa
Oa>ua: arrazua(arazoa)

Gorantzko diptongoa, (ia, ie, io, ua, ue) diptongoa ebakitzen dituzte:

ia: trajeria, bederatzian, larria

üa: hartüak, zoinüan, zütüan

üe: deizüegü, genitüen
KONTSONANTEAK
/H/ fonema, ahoskatu egiten dute, aspirazioa:
Hitz haseran: hartüak, horrez, helbürüa, honen, handiko, hurak
Diptongo ondoan:
Bokal arten: ehün, xehea, lehertzen, ahalaz, gihaurtan
Nh, lh, rh:
Ph, th, kh:
/J/ fonema, gaztelaniazko Y, baino ahostuna frantsesaren ondorioz: jaun, jin, jaunek
Bustidura
Semantikoa, esanahia nolabait aldatu egiten zaio: gaixki, bekaixti, jaunttoak, ballentriak
Neutralizazioak
Bokal arteko kontsonante galera: lotzea,
Bokal arteko herskari ahostuna galtzea:
Z+z-tz:
Z+b, d, g,>p, t, k:
L, n, r + p, t, k > b, d, g: jente, mentean, podere
Dardarkariak, rr-R (ggg) ubularea frantsesaren eraginez: zahaRen, beRmatzea, libRe, libRegi, següRaski, tzokaRarazi, toRtüratürik, ballentRiak, lasteR, behaR, hoRez

AZTERKETA MORFOSINTAKTIKOA

Irizpide morfologikoak bereziki deklinabidea eta aditza aztertzen ditu, eta irizpide sintaktikoak perpausen egitura desberdinak aztertzeaz arduratzen da.
Deklinabidea

Nork plurala (-ak/-ek): jaunek, emazteak

Zertaz/zerekin kasua edo instrumentala erabiltzen dute denbora adierazteko: izanez

Aditza
Aditz oineren erabilera:
Ukan erabiltzen dute NORK erakoekin eta izan, NOR erako aditzekin: Izan ziren tortüratürik
Aspektu ez perfektoa, -n-z bukaturiko aditzetan: beitzeitzen, mentüratzen, kümunikatzen
Gertakizunezkoa aspektoa: kontatüren
Sintaktikoa
Nominalizatutako aditzen osagarri zuzena, aurreko objetua NOREN kasuan: zaharren galaraztea (zaharrak galaraztea), botere baten bermatzea (botere bat bermatzea)

Moduzkoa: doatzalarik,Galtatürik, tzokartürik, tortüratürik

tortüratürik zoinüan direnetaz Pentsatü zükee

ONDORIOA

Kanta aurkitzeko garaian zailtasun ugari eduki izanak lana egiterakoan grina handiagoz egitea ekarri digu, amaitzean lortu dugun poztasuna ugarituz. Harrigarriena egin zaiguna zera da, gure hizkuntzaren parte den euskalki bat ulertzeko izan dugun zailtasuna, bai irakurtzerakoan eta baita entzuterakoan ere. Baina halere, /J/ fonemak eta ü alofonoak euskalki honi ematen dioten ukitu berezia oso gustagarri suertatu zaigu.